Blindness: met het gezichtsvermogen verdwijnen de normen en waarden

In het boek De stad der blinden schetst Nobelprijswinnaar José Saramago een apocalyptisch toekomstbeeld over een stad waarin iedereen plots blind wordt. Met het gezichtsvermogen verdwijnen ook de wetten, de regels en misschien zelfs het menselijke. De blinden vechten, verkrachten en vermoorden in dit filosofische maar gruwelijke verhaal. Blindheid lijkt misschien niet het meest visuele onderwerp, maar het lukt regisseur Fernando Meirelles uitstekend om het verhaal van Saramago tot leven te brengen in zijn verfilming Blindness (2008).

Blindness volgt nauwgezet het plot van De stad der blinden maar boet niet in aan beklemmendheid. Het verhaal blijft rauw en hard: het overlevingsinstinct van de mens komt in al haar lelijkheid naar boven. De wonderlijke cinematografie maakt van het vreselijke verhaal een visueel pareltje en toont meer nog dan het boek aan hoe de crisissituatie de relatie tussen de dokter en zijn vrouw opbreekt. Een bijzonder inkijkje in de ziel van de mens: wie is er in staat het goede te blijven doen in een onmenselijke situatie? Een film die je tot in je botten raakt – minstens net zo krachtig als het prachtige boek van José Saramago.

Net als het boek begint Blindness met een scène op een druk kruispunt. Er staat een rij auto’s te wachten voor een rood stoplicht. Wanneer het licht eindelijk op groen springt, trekt de eerste auto – tot grote ergernis van de automobilisten achter hem – niet op. Achter het stuur zit een wanhopige man die van het ene op het andere moment blind geworden is. De blindheid blijkt besmettelijk: in eerste instantie gaat dit enkel over de mensen die in contact zijn gekomen met de eerste blinde, maar algauw ziet een groot gedeelte van de inwoners van Lissabon niets meer. Een epidemie is geboren.

De eerste slachtoffers worden geïsoleerd in een oud psychiatrisch ziekenhuis. De regering bemoeit zich, buiten het sturen van voedselpakketten, niet met de blinden. Binnen de muren van de quarantaine zien we dan ook al snel een schrijnende degeneratie van de mensheid. Er ontstaat een enorme vervuiling en een strijd om eten en drinken. Algauw lijken alle normen en waarden verdwenen en is het ieder voor zich.

De film Blindness volgt het oorspronkelijke verhaal van José Saramago nauwgezet. Als lezer van het boek weet je precies wat er komen gaat, maar dat is helemaal niet erg. Want alleen al de mooie cinematografische manier waarop het verhaal in beeld gebracht is om te smullen. Het contrast tussen soms heel witte, bijna overbelichte scènes, met de donkere, zwarte scènes geven het verhaal enorm veel kracht en doen je inleven in de gruwelijke situatie. Ook de manier waarop de blindheid in beeld gebracht is zeer doeltreffend en mooi. Als kijker ga je jezelf hoe dan ook afvragen hoe het zou zijn om van het ene op het andere moment je gezichtsvermogen te verliezen. Zou jij je staande kunnen houden als je plots blind wordt?

Personages zonder naam

De stad der blinden is geen eenvoudig boek om te lezen. De interpunctie is totaal anders dan in eender welk boek en José Saramago maakt gebruik van zeer lange zinnen. Misschien dat de film wat dat betreft eenvoudiger tot je te nemen is, al blijft de impact op je gemoed moordend.

Ook een verrassend stijlkenmerk van Saramago is dat de personages geen van allen een naam hebben. Het verhaal gaat over de eerste blinde, de oogarts, de vrouw van de oogarts, het meisje met de zonnebril, het schele jongetje en de oude man met het zwarte lapje. Dit geeft de personages iets mysterieus en tegelijkertijd stelt het hen ook allemaal gelijk aan elkaar en dat past goed bij de strekking van het verhaal: door de blindheid is immers iedereen elkaars gelijke. Ook in de film krijgt geen van de personages een naam. Julianne Moore zet de rol van de vrouw van de dokter enorm goed neer – ze is krachtig en zorgzaam tegelijkertijd.

Waar in het boek de verkrachting een heuse gruwelscène was, was dit in de film helaas niet anders. Hoewel het met de vele donkere wazige beelden heel wat minder expliciet in beeld gebracht werd dan in bijvoorbeeld The Handmaid’s Tale (Schlöndorff, 1990) blijft het moeilijk om hiernaar te kijken. Het vat echter perfect de onmenselijke sfeer van het verhaal.

Blindness weet perfect de sfeer van De stad der blinden te vatten: enerzijds word je geconfronteerd met de rauwe, mensonterende situatie en anderzijds zie je de poëzie van de blindheid. Hoe dan ook blijf je als kijker over met een naar gevoel in je buik.